Verdriet of somberheid is een normale emotie die voor kan komen als reactie op een vervelende levensgebeurtenis. Je stemming kan ook vanzelf wisselen. De ene dag ben je vrolijk of ben je goed gestemd, terwijl je de volgende dag somber gestemd kan zijn. Wanneer je langdurig somber bent, nergens zin in hebt of niet meer kan genieten van dagelijkse gebeurtenissen, kan het zijn dat je depressief bent. De somberheidsklachten zijn buiten proporties en geven flinke beperkingen die uw leven sterk ontregelen. Er zijn verschillende depressies. Bij een lichte depressie kun je met weinig hulp toch verder.
Depressies hebben niet één duidelijke oorzaak, maar ontstaan door een combinatie van biologische, psychische en sociale factoren. Biologische factoren: De belangrijkste biologische factor is erfelijkheid. In sommige families komen depressies vaker voor dan in andere. Psychische factoren: Iemands persoonlijke eigenschappen zijn van invloed op het wel of niet krijgen van een depressie. Deze eigenschappen zijn meestal van jongs af aan aangeleerd. Sociale factoren: De belangrijkste sociale factoren zijn verdrietige of schokkende gebeurtenissen. Deze kunnen een depressie oproepen.
We spreken van een depressie als je gedurende langere tijd (minimaal twee weken) een sombere depressieve stemming hebt en/of nergens meer interesse en plezier in hebt. Je kunt dan niet meer blij zijn. Daarnaast kun je last hebben van:
De grootste vrees van iemand met een paniekstoornis is het krijgen van een nieuwe paniekaanval. Vaak zien we dat deze mensen bepaalde situaties vermijden om te voorkomen dat ze mogelijk nieuwe paniekaanvallen krijgen. Ze ontwikkelen daardoor vaak angst of vrees voor verschillende situaties. Het openbaar vervoer, drukke winkelstraten en andere openbare ruimten worden vaak vermeden (anticipatieangst) en sommigen ontwikkelen daarbij agorafobie (straatvrees). Een paniekaanval kan wel eens voorkomen. Er is echter pas sprake van een stoornis als de aanvallen regelmatig terugkeren.
Hoe een paniekstoornis biologisch gezien ontstaat, is nog niet geheel duidelijk. Waarschijnlijk gaat het om een combinatie van de conditionering voor angst, een teveel aan noradrenaline en overactiviteit van het serotoninesysteem. Verder lijken erfelijke factoren een rol te spelen: Iemand met een ouder met een paniekstoornis heeft meer kans om ook een paniekstoornis te krijgen. De paniek volgt op lichamelijke verschijnselen als ademnood, hartkloppingen, pijn op de borst, misselijkheid, duizeligheid en hevige transpiratie. Deze verschijnselen zijn ongevaarlijk en vaak het gevolg van te veel oppervlakkig in- en uitademen, maar worden door de patiënt verkeerd geïnterpreteerd: vaak denkt hij een hartaanval door te maken.
Een trauma is een onverwerkte gebeurtenis in het verleden. Een trauma kan ontstaan wanneer iemand één of meerdere schokkende gebeurtenissen meemaakt, zoals een ernstig verkeersongeluk, een brand, een overval, scheiding, ontslag, het overlijden van een belangrijk persoon, seksueel misbruik of geweld. Na zo’n gebeurtenis krijg je te maken met verschillende emoties, zoals verdriet, angst, hulpeloosheid, schuld en boosheid. Dit is normaal en vaak zullen deze emoties vanzelf minder worden. Maar, als je last blijft houden van de gebeurtenis, spreken we van een trauma.
Een trauma ontstaat doordat de gebeurtenis(sen) niet goed verwerkt worden, waardoor het geen plekje kan krijgen. Een ernstiger trauma kan ontstaan wanneer iemand emotioneel, lichamelijk en/of seksueel is mishandeld of langdurig is verwaarloosd. Ook een uitzending naar een oorlogssituatie kan tot een trauma lijden. Of als iemand werkt bij politie, brandweer of ambulance en te maken kreeg met menselijk lijden, geweld of dreiging. De gebeurtenis is zo schokkend dat iemand hier blijvend last van heeft.
Als je in een ongelijkwaardige relatie zit zonder wederzijds respect, dan kan er sprake van een disfunctionele relatie. Een voorbeeld van een disfunctionele relatie is de relatie tussen een codependent en een narcist. Een codependent is iemand die vooral wil geven en verzorgen. Een narcist is iemand die vooral wil nemen en verzorgt wil worden. De relatie tussen de codependent en narcist is er één die generatie overstijgend is. Soms zie je dit patroon terug in de relatie tussen je ouders of zelfs tussen je opa en oma. Deze twee persoonlijkheden hebben een sterke aantrekkingskracht tot elkaar wat vaak omschreven wordt als een soulmate connectie.
Codependentie en narcisme lijken twee totaal verschillende persoonlijkheden, maar hebben meer gemeen dan vaak wordt gedacht. Het zijn de twee kanten van één medaille, namelijk ‘complexe trauma’. Er is sprake van een gedeelde wond, een hechtingstrauma, veroorzaakt in de jeugd door bijvoorbeeld een narcistische ouder, verslaafde ouder, emotioneel onstabiele ouder of een afwezige ouder. Zowel de codependent als de narcist hebben een manier gevonden om daarmee om te gaan. Deze overlevingsstrategieën komen voort uit de instinctieve vecht- of vluchtreacties. Waar de narcist zal vechten voor iemand door gebruik te maken van charmes of manipulatie, zal een codependent gaan pleasen of vluchten voor de werkelijkheid door het gedrag van de ander goed te blijven praten.
Geleidelijk treedt er in een relatie gewenning op aan het drama en de chaos van een narcist. Het emotionele misbruik en de manipulaties worden steeds verder opgevoerd, totdat je er uiteindelijk aan onderdoor gaat. Dat komt omdat je zoveel verwarring te verwerken krijgt, dat je je intuïtie gaat wantrouwen en aan jezelf gaat twijfelen. Om jezelf te bevrijden van narcistisch misbruik is er inzicht nodig in de onderliggende traumatische ervaringen en hoe deze invloed hebben op je huidige situatie. Vaak is er sprake van een gebrek aan zelfvertrouwen, zelfrespect en een laag zelfbeeld bij de codependent. Hierdoor stelt de codependent geen duidelijke grenzen. Daar komt bij dat de narcist graag over grenzen heen gaat, omdat ze zich bevoorrecht voelen. Door aan de slag te gaan met complexe trauma, zal je in staat zijn deze patronen te doorbreken.
Complexe trauma wordt omschreven als een vorm van trauma, waarbij er sprake is van herhaalde of langdurige blootstelling aan meerdere vormen van traumatische ervaringen die plaatsvonden tussen personen, onder omstandigheden waarbij ontsnapping niet mogelijk was door gezins- of omgevingsgebonden beperkingen. Deze vorm van trauma is complex omdat er vaak geen duidelijke begin en eindtijd aan te wijzen zijn van het misbruik of verwaarlozing. Complex trauma kan ervoor zorgen dat psychische problemen gepaard gaan met lichamelijk klachten als gevolg van stress.
Complex trauma ontstaat doordat je vroeg in je leven ernstige traumatische ervaringen hebt meegemaakt, zoals seksueel, fysiek, emotioneel misbruik, mishandeling of verwaarlozing. Traumatische ervaringen, zoals het verlies van een ouder als gevolg van geweld, echtscheiding of door gevangenschap. Hierdoor kan jou persoonlijke ontwikkeling als kind ernstige schade hebben opgelopen, waarvan de gevolgen pas zichtbaar zijn in de volwassenheid.
Hechtingstrauma kan als volgt worden omschreven: als gevolg van onveilige hechting is er binnen het kind een afsplitsing gekomen. Een afsplitsing van de ware identiteit, van het ware Zelf. Bij kinderen die onveilig gehecht zijn én die kenmerken vertonen van ‘neurodivergentie’ (hoogbegaafdheid/hoog-sensitiviteit/autisme) komt deze redenering vaak voor: ‘Ik ben het niet waard om van gehouden te worden. Er is iets mis met mij. Ik verdien geen liefde’. Hechting kan omschreven worden als een proces van liefdevolle interactie tussen een kind en zijn of haar ouders/verzorgers. Liefdevolle hechting wordt vaak omschreven als ‘veilige hechting’, wat leidt tot duurzame gezonde relaties. Hechting is bepalend voor de verdere, gezonde ontwikkeling van een kind.
Door hechtingstrauma, ontstaan in de jeugd, is een codependent gaan geloven dat hij onwaardig is, geen liefde verdient, omdat hij dit ook niet in zijn jeugd heeft gekregen en ervaren. Vaak waren de ouders van een codependent tijdens de jeugd emotioneel onbeschikbaar en konden daardoor niet in de behoeftes van hun kind voorzien. Gevoelens, behoeftes en grenzen van het kind werden niet gezien, waardoor het kind er ook niet mee heeft leren omgaan en juist heeft geleerd dat zijn eigen gevoelens, grenzen en behoeftes er niet toe doen. Dit uit zich op volwassen leeftijd vaak zelfdestructief gedrag zoals bijvoorbeeld het aangaan van disfunctionele relaties, drank- en drugsgebruik, veel werken, relatieverslaving, seks verslaving, gebrek aan grenzen, emotionele of psychische mishandeling, etc.
Codependentie is een reactie op hechtingstrauma. Het is een verzameling van overlevingsstrategieën, waarbij je controle probeert te houden over gevoelens en relaties.
Codependentie is aangeleerd gedrag dat van generatie op generatie wordt overgedragen. Het is een emotionele en gedragsmatige toestand die invloed heeft op iemands vermogen om een gezonde en gelijkwaardige relatie aan te gaan. Dit fenomeen staat ook bekend als een “relatieverslaving”, omdat mensen met codependentie vaak relaties aangaan die eenzijdig of emotioneel slopend zijn.
De oorzaak ligt in de vroege kindertijd, als gevolg van herhaaldelijk seksuele, fysieke of emotionele misbruik, chronische verwaarlozing of verlatenheid of door herhaaldelijk blootgesteld zijn aan geweld of gevaar. Binnen de psychologie wordt dit “complexe trauma” genoemd. De complexe trauma heeft op volwassen leeftijd invloed op je partner keuze.
Bewustwording van het patroon is de eerste stap in het doorbreken ervan.
Een narcist is iemand die buitenproportioneel op zichzelf gericht is. Alles draait om hem of haar. Officieel is er pas sprake van een narcist als iemand een diagnose heeft gehad van een specialist. Narcistische persoonlijkheidsstoornis (NPS) is een langdurig patroon van abnormale gedragingen die worden gekenmerkt door overtrokken gevoelens van zelf ingenomenheid, grote behoefte aan bewondering en een gebrek aan het begrijpen van andermans gevoelens. Ze zijn veeleisend, voelen zich bevoorrecht en willen controle hebben. Ze hebben weinig inlevingsvermogen, weinig oog voor anderen en kunnen erg boos worden als iemand tegen ze ingaat of kritiek op ze heeft.
Wat de oorzaak is van het ontstaan van NPS is niet precies bekend. Er is dus niet één duidelijke oorzaak aan te wijzen. Hoogstwaarschijnlijk is het een combinatie van factoren (opvoeding, biologisch, gebeurtenissen) die elkaar beïnvloeden en versterken. Complexe trauma wordt tegenwoordig gezien als de rechtstreekse oorzaak van het ontwikkelen van narcisme. Om als kind om te kunnen gaan met een trauma, misbruik, of verwaarlozing kiest het kind onbewust om zich voor deze negatieve ervaringen af te sluiten door zich onbewust op zichzelf te richten. Deze defensieve reactie staat het ontwikkelen van een gezond gevoel van eigenwaarde in de weg. Anderen zien een oorzaak in het ophemelen en verwennen van een kind door de ouder(s). Het kind kan niets verkeerd doen en alles wat het doet is geweldig! Dat zorgt voor een verkeerd zelfbeeld.
Relatieverslaving is het vastzitten in een relatie, waarvan je weet dat deze niet goed voor je is, maar je kunt er niet vanaf komen. De relatie is vaak erg passioneel met hoge pieken en diepe dalen. Wanneer je de relatie probeert te beëindigen, kun je last krijgen van ontwenningsverschijnselen.
Een relatieverslaving is niet zozeer het verslaafd zijn aan het hebben van een relatie, waarbij je van de ene naar de andere partner springt om maar niet alleen te hoeven zijn. Een relatieverslaving is eerder een obsessie, waarbij je vast blijft houden aan je huidige partner, zelfs als je weet dat er geen sprake is van gelijkheid binnen de relatie.
Complexe trauma. Opgroeien in een gebroken gezin, emotionele verwaarlozing tijdens de opvoeding of andere negatieve ervaringen in de jeugd zijn vaak de oorzaak voor relatieverslaving. Je blijft als relatieverslaafde een zeer sterk verlangen voelen naar je partner om hem of haar te helpen om te veranderen. Hierdoor lijkt het erop dat een relatieverslaafde het gemis in de eigen jeugd probeert op te lossen in huidige relaties, waardoor er onmogelijke eisen worden gesteld.
Bij verlatingsangst ben je bang om verlaten te worden door mensen aan wie je gehecht bent, zoals ouders, partner, kinderen, familie of vrienden. Verlatingsangst, ook wel separatieangst genoemd. Als strategie heb je jezelf aangeleerd om je best te doen voor je relatie. Er is de angst om alleen te zijn, waardoor iemand bijvoorbeeld niet op zichzelf durft te wonen en bij zijn of haar ouders wilt blijven. Als je bijvoorbeeld bang bent om je partner kwijt te raken, verliefd wordt op de verkeerde mensen, bang bent voor vreemdgaan of dit zelf misschien doet of deze behoefte hebt. In beide situaties ben je op voorhand al bang voor eventuele verlating, vaak in de vorm van verlies of bedrog.
Verlatingsangst raakt vaak thema’s rondom hechting, vertrouwen en verbinding. Het kan zijn dat dit voortkomt uit jouw jeugd of kindertijd. Soms heeft dit te maken met onveilige of geen hechting tussen jou en je ouder, waarbij jouw ouder niet aanwezig was als veilig persoon. Vaak verdwijnt verlatingsangst bij kinderen vanzelf bij het ouder worden, maar soms neem je hier toch iets uit mee en ontstaat de overtuiging dat belangrijke mensen je zullen verlaten. Als volwassene kan verlatingsangst ook ontstaan zijn in voorgaande liefdesrelaties. Wellicht ben je een keer bedrogen of verlaten en hebben deze gevoelens onbewust een grotere doorwerking.
Als je bindingsangst ervaart vind je het moeilijk om je aan iemand te hechten. Wanneer een contact emotioneel of fysiek gezien te intiem wordt neem je afstand. Je hebt jezelf aangeleerd om pijn te vermijden door jezelf terug te trekken en niet te veel van de ander te verwachten. Contacten blijven vaak oppervlakkig. Je vindt het moeilijk om een commitment aan te gaan en krijgt binnen een relatie al snel een beklemmend gevoel. De relaties die je aangaat zijn nooit heel serieus en je investeert er ook weinig in. Of je vermijd liefdesrelaties helemaal. Dit betekent niet dat je geen behoefte hebt aan liefde. Alleen jouw angst voor verlies zit je in de weg. Je wil vooral niet de controle verliezen en risico’s ontwijk je liever.
Bindingsangst kent verschillende oorzaken. De oorzaak van bindingsangst ligt meestal in je vroege jeugd. Maar ook een vervelende ervaring binnen een vorige relatie kan de oorzaak zijn. De manier waarop jij als kind gehecht bent kan ook nu nog van invloed zijn op hoe jij (intieme) relaties aangaat. Onveilige hechting kan er zelfs voor zorgen dat je (liefdes)relaties vermijdt.
Bindingsangst ontstaat op een moment dat liefde onveilig is. Dit kan dus in je jeugd zijn, maar het kan ook ontstaan als je volwassen bent. Bijvoorbeeld wanneer je je te lang bevond in een ongezonde relatie, je partner vreemdging, je geliefde plotseling overleed of bij een echtscheiding. Om jezelf te beschermen trek je (onbewust) een muur op.
Narcistisch misbruik is een vorm van emotionele mishandeling uitgevoerd door een narcist of door iemand met narcistische trekken. Deze personen hebben de neiging om bewust, dan wel onbewust gebruik te maken van woorden op een manipulatieve manier om een ander te beschadigen, te verwarren of te beïnvloeden. Het Narcistisch misbruik uit zich in een combinatie van verschillende klachten, zoals depressies, angsten, vermoeidheidsklachten, paniekaanvallen, slaap- en concentratieproblemen. Deze klachten worden gezamenlijk het narcistische slachtoffer syndroom genoemd. Dit is een relatief nieuw begrip, waardoor slachtoffers gerichter hulp kunnen zoeken in plaats van het behandelen van de losse klachten.
Een narcist heeft vaak als doel een ander te manipuleren, te domineren of te controleren om macht te krijgen en te houden over hun slachtoffer. Een ander uitbuiten op deze manieren wordt ook wel eens gezien als een manier waarop een narcist zichzelf voedt ten koste van een ander. Het slachtoffer kan dan omschreven worden als narcistische voeding. Narcistische voeding wordt binnen de psychoanalytische theorie ook wel gezien als een ziekelijke of obsessieve behoefte aan aandacht en bewondering het slachtoffer of anderen. Een narcist heeft vaak moeite met het respecteren van andermans grenzen. Hierdoor kan het moeilijk zijn voor een slachtoffer om ‘geen’ of ‘weinig contact’ vol te houden. Teruggaan naar een narcist leidt vaak tot grotere straffen voor het niet respecteren van de narcist.
